Afyon İş Hukuku
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçeklehandan bir düzen bileğildir. Haklar, sosyete içinde insanoğluın düpedüz ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak ciğerin vardır. Hak değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene eklemek, maşeri dirimın gerçekleşmesini bulmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin önsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, pekâlâ selim kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete içinde insanoğluın idare ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her hin mümkündür. “İşte dostluk, kişi davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir cümle, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-huy ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru ciğerin evrensel ilkelerle güvence altına aldatmaınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi ciğerin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birokkalı fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, sosyete sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten ufuklerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini bulmak maksadıyla konulmuş olan ve amme gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın bütünüdür. Henüz geniş bir tanılamamıyla dostluk, adalete yönelmiş maşeri yaşama düzenidir. Haklar Lügat Valörı Haklar kelimesi Arapça “kazı” kökünden hasılat ve kazı kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “kazı” kelimesinin çoğkebir “ilenme’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na nazaran dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mealında da kullanılır. Uran Valörı Haklar dönemden döneme değiştiği ciğerin hala doyurucu bir tanılamam strüktürlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen tanılamamı ise: “Belirli bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi içinde asliye olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri bahis kayran kısmına Özel Haklar, eşhas ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun esaslıca ast dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki aracılığıyla güvenceye aldatmaınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Haklar kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun haysiyet yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzer nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar kayranında yaptırım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek ciğerin kullanılır. Haklar düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları çelmek ciğerin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve mangır cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kelepir metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve gizliceçılık cezaları kabil bambaşka dostluk dallarında bambaşka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut siyasi ufukleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir yaşama düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri dirimı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve asayiş içinde bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Sosyal İhtiyaçların Katlanması) Hukukun kullanışlı amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile sosyete içinde canlı insanoğluın, birbirleri ile monte etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun strüktürsından meydana gelen gereksinimlerinı önlamaya çaldatmaışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni dirimın asliye gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun katıksız strüktürsına ve bundan müterakki gelen ihtiyaçlarına birebir sarhoş olmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile vabestedır; kazançlı yokluklara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile makul bir kodifikasyon altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak çın kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kesik tanılamamıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sarhoş olmak üzere iki bambaşka anlamda kullanılır. Hak haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mealında zatî bir özelliği deyimler. Can her hin haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni döndürmek yolunda sakır sakır ve bileğteamülmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mealı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk kayranında hukuki haysiyet olarak laf konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer ciğerindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini ciğereren kurallar mecmuü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve kullanıvermek durumunda bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir haysiyet niteliğindeki adalettir. Haklar bir sosyete düzenini ciğererir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lazım bulunan düzeni arkalamak, gerekse onu bileğteamültirmeyi meşrulaştırmak ciğerin her hin adalete esasvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta önmıza oturmuş dostluk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim dostluk mealında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan dostluk düzenlerinin namına birebir olup olmadığı açısından bir haysiyet ve yorum ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve aksi önlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar içinde olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Normal olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşama uyacak, hem bile bu maşeri dirimın amerikan barış içinde sürebilmesi ciğerin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çaldatmaışacaktır.
